İngiltere’nin ünlü “Jura Sahili” (Jurassic Coast), bilim dünyasını heyecanlandıran, inanılmaz derecede korunmuş bir deniz sürüngeni fosiline ev sahipliği yaptı. Yaklaşık 190 milyon yıl öncesine, yani Pliyensbahiyen dönemine tarihlenen bu olağanüstü kalıntı, bugüne kadar bulunan en eksiksiz deniz sürüngenlerinden biri olarak kayıtlara geçiyor.
Özellikle o döneme ait bulguların çok nadir olması nedeniyle bu keşif, Dünya üzerindeki canlı türlerinin büyük bir değişimden geçtiği karmaşık evrimsel süreci anlamamızda kritik bir boşluğu dolduruyor. Yeni keşfedilen bu türe bilimsel olarak Xiphodracon goldencapensis adı verildi. Tahmini 3 metre uzunluğundaki bu tarih öncesi canlıya, fosilin bulunduğu bölgeye atıfla “Dorset’in Kılıç Ejderhası” takma adı takıldı.
Bu inanılmaz fosil, kısa bir süre önce devasa bir pliosaur kafatasını da ortaya çıkaran deneyimli fosil koleksiyoncusu Chris Moore tarafından bulundu. Moore, sahilde yürüyüş yaparken kalıntının bir kısmını fark ettiğini ve yüzeye çıkan kuyruk omurlarını görünce hemen kazı izni alarak çalışmalara başladığını anlattı. Kuyruktan yüzgeçlere, kaburgalara ve nihayet kafatasına ulaştı.
Fosilin korunma biçimi ise bilim insanlarını hayrete düşürdü. Çoğu iktiyozor fosilinde kemikler zamanla düzleşip iki boyutlu bir görünüme sahipken, bu örnekteki kemikler üç boyutlu biçimini tamamen korumuştu. Kafatasının her iki yanındaki belirgin göz çukurları ve ön kısımda yüzlerce ince, iğne benzeri dişlerle kaplı uzun, kılıç şeklindeki burnu dikkat çekiyordu.
Mükemmel korunmanın sırrı: Oksijensiz dip çamuru
Bu derece mükemmel bir korumaya imkan veren şey, fosilin bulunduğu bölgenin jeolojik yapısıydı. O dönemde sığ ve tropikal bir denizle kaplı olan bu alan, iktiyozorların avladığı ammonitler, balıklar ve belemnitlerle doluydu. Ancak deniz tabanının oksijensiz olması, ölen canlıların çamurun içine gömülerek bozulmadan fosilleşmesini sağladı. Bu doğal ortam, adeta bir zaman kapsülü görevi gördü.
Moore, fosilin bulunmasından resmi olarak tanımlanmasına kadar tam 24 yıl geçtiğini belirterek, bu süreci “zamana karışmış bir keşif” olarak nitelendirdi. İlk başta Kanada’daki Royal Ontario Müzesi’ne gönderilen fosil, ünlü iktiyozor uzmanı Dr. Chris McGowan tarafından incelendi ancak çeşitli sebeplerden dolayı raporlanamadı. Yıllar sonra, bir başka iktiyozor uzmanı olan Dr. Dean Lomax devreye girdi ve fosili yeniden değerlendirdi. Lomax, bu kalıntının bilim dünyası için tamamen yeni bir iktiyozor türü olduğunu doğruladı.
Boşluğu dolduracak yeni bilgiler
Pliyensbahiyen döneminden kalma iktiyozor fosilleri son derece nadir olduğu için, Xiphodracon goldencapensis türü hem bilimsel hem de tarihsel açıdan büyük öneme sahip. Bu dönem, iktiyozorların evrimindeki en önemli zamanlardan biri olarak kabul ediliyor, ancak o dönemde yaşanan büyük faunal değişimin nedeni hala tam olarak bilinmiyor. Yeni fosilin bu kritik döneme dair daha fazla bilgi edinilmesini sağlayacağı ve iktiyozor evrimindeki bilgi boşluğunu doldurmaya yardımcı olacağı düşünülüyor.
Chris Moore’un ilk örneği Ontario’da sergilenirken, koleksiyoner yakın zamanda ikinci bir fosil daha bulduğunu paylaştı. Çenesi çarpık olduğu için “Gonzo” adını verdikleri bu ikinci örnek, şu anda İngiltere’deki Charmouth Heritage Coast Centre’da sergileniyor.
